πανδέκτης

(digesta). Το κυριότερο τμήμα της ιουστινιάνειας κωδικοποίησης, του ρωμαϊκού δικαίου. Παλαιότερες νομικές συλλογές με τον τίτλο του «π.» είναι γνωστές, όπως του Λ. Ουλπ. Μαρκέλου (τριανταένα βιβλία πανδεκτών) που έζησε την εποχή της αυτοκρατορίας του Μάρκου Αυρηλίου (161-180 μ.Χ.), του Κ. Κερβιδίου Σκαιβόλα (σαράντα βιβλία πανδεκτών), που έζησε επί αυτοκρατορίας Σεπτ. Σεβήρου (193-211), και η συλλογή εδίκτων του Σαλβ. Ιουλιανού, της εποχής του Αδριανού (117-138), τόσο σημαντική που ο Ιουλιανός χαρακτήρισε το δικό του π. μίμηση (imitatio) εκείνης. Ο Ιουστινιανός βρήκε σε εφαρμογή 3 κώδικες, τον Γρηγοριανό (αρχές 4ου αι.), τον Ερμογενειανό (μέσα 4ου αι.) και τον Θεοδοσιανό (438 μ.Χ.) το περιεχόμενο του οποίου, μαζί με τις νεότερες αυτοκρατορικές διατάξεις αποτέλεσε τον ιουστινιάνειο Κώδικα του 529 μ.Χ. Έμεινε εκτός κωδικοποίησης το παλαιό δίκαιο (jus vecus), οι γνωμοδοτήσεις των μεγάλων νομοδιδασκάλων και οι αυτοκρατορικές διατάξεις, στις οποίες αναφέρονται οι γνωμοδοτήσεις που αποφάσισε ο Ιουστινιανός να περιληφθούν σε ένα νέο κείμενο, όπου να συμβιβαστούν οι αντιφάσεις, να αποφευχθούν οι επαναλήψεις, να παραλειφθούν οι απαρχαιωμένες διατάξεις. Το έργο ανέθεσε σε επιτροπή αποτελούμενη από τον quaestor του ιερού παλατιού Τριβωνιανό και από 16 μέλη, επισημότερα από τα οποία ήταν οι νομομαθείς Θεόφιλος Δωρόθεος και Ανατόλιος. Η επιτροπή επεξεργάστηκε 2.000 βιβλία που περιείχαν 3 εκατ. στίχους και περιόρισε το κείμενο σε 50 βιβλία με 150.000 στίχους, όπου προσέθεσε πίνακα συγγραφέων και συγγραμμάτων, τον ονομαζόμενο φλωρεντινό πίνακα (index florentinus). Ο π. δημοσιεύτηκε με την αυτοκρατορική διάταξη (constitutio) της 16ης Δεκεμβρίου 533, γνωστή με τη λατινική πρώτη λέξη tanta ή την ελληνική (η contitutio δημοσιεύτηκε στις 2 γλώσσες) δέδωκεν· άρχισε να ισχύει από τις 30 Δεκεμβρίου 533. Στον π., το κείμενο των αρχαίων διατάξεων και των συγγραφών υπέστη μεταβολές, είτε τροποποιήσεις, είτε προσθήκες (παρεμβλήματα Τριβωνιανού)· δεν αποφεύγονται επαναλήψεις (δίδυμα), άλλες από παραδρομή, άλλες θεληματικές, για να διατηρηθούν τα παλαιά κείμενα, και ορισμένες διατάξεις μπήκαν σε άσχετα κεφάλαια (φυγάδες). Ο Ιουστινιανός απαγόρεψε κάθε ερμηνευτική εργασία στον π. (constitutio Δέδωκεν §21), επέτρεψε μόνο την κατά λέξη (κατά πόδα) μετάφραση από τα λατινικά στα ελληνικά και ει τι φανείη τυχόν αμφισβητούμενον... τούτο βασιλεύς ερμηνεύσει. Το αρχαιότερο πλήρες χειρόγραφο του π., πιθανώς του 7ου αι., είναι το λεγόμενο φλωρεντινό, που από το 1786 βρίσκεται στη Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη.

* * *

ο, θηλ. πανδέκτειρα, ΝΑ

1. αυτός που δέχεται μέσα του τα πάντα

2. (στον πληθ. ως κύριο όν.) οι Πανδέκτες ή οι Πανδέκται

το σημαντικότερο έργο τής ιουστινιάνειας νομοθεσίας, που συνίσταται σε συλλογή επεξεργασμένων και κεκαθαρμένων από αντιφατικότητες διατάξεων τής ρωμαϊκής νομοθεσίας και το οποίο συντάχθηκε από τον σοφό νομομαθή Τριβωνιανό και επιτροπή εξεχόντων νομικών με εντολή τού Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού

νεοελλ.

(κατ' επέκτ.) κάθε συλλογή νόμων ή κειμένων

μσν.

είδος πλοίου

αρχ.

1. (στους Στωικούς) γραμμ. το επίρρημα

2. (κατά τον Συνέσιο) ειρων. επιπόλαια και χωρίς κρίση πολυμαθής άνθρωπος

3. στον πληθ. ονομασία γενικών ή εγκυκλοπαιδικών λεξικών, όπως ήταν αυτά που συνέταξαν ο Τύρων και ο Δωρόθεος.

[ΕΤΥΜΟΛ. < παν*- + δέκτης (< δέχομαι), πρβλ. πολυ-δέκτης].